Analiza rysunków w świetle literatury przedmiotu
Aby zrealizować zadanie polegające na odczytaniu „zakodowanych” uczuć, zapisów zdarzeń, emocji i faktów z życia Moniki, winnam zapoznać się z tematyką analizy prac dzieci w świetle literatury przedmiotu.
Historia zagadnienia
Wielu badaczy w sztuce dopatrywało się ekspresji plastycznej, możliwości psychoterapeutycznych oraz szans realizacji kultury czasu wolnego a nawet procesu dezalienacji człowieka we współczesnym świecie.99
Mieczysław Łobocki zwraca uwagę na początki rozwoju analizy rysunków, które przypadają na koniec XIX wieku. Naukowcy E. Cooke (1885) i Riccie (1887) w swych pracach wykazali, że rysunki dzieci są cennym materiałem dla badań naukowych. W XX wieku kontynuatorami tych badań byli m.in. D. G. Kerschensteiner (1905), E. Claparede (1907), C. i W. Sternowie (1907) a w Polsce S. Szuman (1927). Badania, które prowadzili miały charakter opisowy i dotyczyły rozwoju psychicznego dzieci. W latach 20 - tych XX wieku zajmowano się analizą rysunków pod kątem badań psychometrycznych, zainicjowanych przez C. Burta (1921) i F. Goodenough (1926). Od 1940 roku analizą rysunków zajmowano się jako metodą projekcyjną w badaniach osobowości dzieci i młodzieży, warto tu przytoczyć takie nazwiska jak J. N. Buck (1948), K. Machovr (1949) i E. F. Hammer (1958).100
Stanisław Popek wskazuje na trzy fazy badań nad twórczością i analizą. Pierwsze zapoczątkowane przez F. Cookea i C. Ricciego kontynuowali W. i C. Sternowie. W drugiej fazie badań wykorzystano dotychczas zdobyte wyniki badań statystycznych i monograficznych, skupiając się natomiast na badaniu inteligencji oraz zdolności psychicznych. Trzeci okres stał się logiczną konsekwencją drugiego. Zajmowano się wówczas koncepcją metody projekcyjnej i badaniem osobowości. Skonstruowano testy na bazie badań, odkrywające osobowości i ujawniające najgłębsze aspekty życia. Badaczami ważnymi ze względu na swój dorobek w tej tematyce byli:
V. Lowenfeld, M. Debesse, J. F. Boutonier, którzy zgłębili rozwój twórczej aktywności oraz jej wpływ na rozwój osobowości.101
Etapy rozwoju twórczości
Podczas trwania trzech faz rozwoju badań starano się również uchwycić i scharakteryzować poszczególne etapy rozwoju zdolności plastycznych, poczynając od dzieci najmłodszych a kończąc na nastolatkach. Jako pierwszy podzielił twórczość dzieci na fazę ideoplastyki i fizjoplastyki M. Verworn (1907).102
Pierwsza faza dotyczy dzieci w wieku (4 – 10 lat ), które przedstawiają świat na podstawie subiektywnej wiedzy o nim, zabarwiając go uczuciowo.
Druga faza dotyczy dzieci w wieku (11 – 15 lat ), które starają się oddać obraz świata obserwowanego bezpośrednio.
W latach 1902 – 1905 G. Kerschensteiner w badaniach wyróżnił cztery fazy rozwojowe twórczości dzieci i młodzieży:103
Okres rysunku schematycznego, trwający od 6 – 8 roku życia, charakteryzuje się uproszczonymi kształtami, brakiem proporcji, nieumiejętnością wyrażania przestrzeni.
Okres budzącego się odczuwania kształtu i linii, trwający od 8 – 10 roku życia, charakteryzuje się operowaniem schematem wzbogaconym, próbą dopracowania proporcji i kształtu.
Okres , w którym rysunek odpowiada w przybliżeniu rzeczywistemu wyglądowi przedmiotów, trwający od 10 – 12 roku życia i charakteryzuje się próbą wyrażania przestrzeni za pomocą form płaskich, naturalnym ujmowaniem proporcji.
Okres wiernego odtwarzania postaci, trwający od 12 – 14 roku życia, charakteryzuje się trójwymiarowym opracowaniem form, naturalnym ich kształtowaniem i proporcjami oraz drobiazgowym odtwarzaniem cech typowych.
Według J. F. Boutonier (Francja 1953) 104 wyróżniamy następujące etapy rozwoju twórczości:
Okres sztuki przypadku, trwający od 2 – 3 roku życia, charakteryzuje się bazgrotami, liniami, kropkami, plamami, przestrzennymi płaskimi formami bezprzedmiotowymi.
Okres swobodnej wypowiedzi, trwający od 3 – 7 roku życia, charakteryzuje się wyrażaniem uczuć, pragnień, zainteresowań, wiedzą o świecie, zainteresowań tematyką związaną głównie z postacią ludzką (matką) i zwierzęcą.
Okres dopracowania się charakterystycznego typu, trwający od 7 – 11 roku życia, charakteryzuje się zjawianiem się wypowiedzi pozbawionych swobody i samodzielności, występuje w nim też chęć podporządkowania się normom i realizmowi.
Okres oschłości, trwający od 11 – 15 roku życia, charakteryzuje się szablonowością wypowiedzi, uwarunkowaną społeczną i grupową działalnością dziecka, wpływami i naśladownictwem oraz zanikaniem sądów osobistych, zjawiskami kryzysowymi.
Metody i techniki analizy rysunku
Dysponujemy różnymi sposobami analizy prac plastycznych, które pozwalają opisać i sprecyzować „odkodowane” informacje o życiu i osobowości autora rysunku. Dwie z takich metod opisał Mieczysław Łobocki. Pierwszą nazywał opisową analizą rysunku, polegającą na interpretacji twórczości rysunkowej na podstawie tylko samego opisu treści, koloru i formy danego wytworu oraz warunków w jakich on powstał. Dzięki takiej metodzie udało się określić zdolności rysunkowe u dzieci w zależności od wiek, wyodrębniając pewne ich fazy. Ustalono również współzależność między zdolnościami rysunkowymi i intelektualnymi. Próbowano także uważać życie psychiczne dzieci pod względem rozwoju umysłowego i osobowości.105
Badacz analizując w ten sposób rysunki kieruje się najczęściej ogólnym wrażeniem jakie wywiera na nim dany rysunek i żywiołowa emocjonalną reakcję wyrażającą jego upodobanie lub odrazę do analizowanego rysunku.106
Kryteria, które bierze się pod uwagę są mało ogólne i precyzyjne np.: różnorodność podejmowanych tematów, stosunki zachodzące między całością rysunku a jego poszczególnymi częściami, zgodność rysunku z jego odpowiednikiem w rzeczywistości, sposób dobierania barw itp.
Analiza opisowa w związku z osobistymi wrażeniami badacza rysunku, jest subiektywnie zabarwiona, pozbawiona zobiektywizowania i uzasadnienia wyrażonych ocen.107
Drugą metodą jaką wyróżnił M. Łobocki jest analiza rysunku , na której opierały się badania psychometryczne oraz badania projekcyjne.
Ze względu na charakter tworzonych przez Monikę prac, szczególnie przydatna do ich analizy, wydała mi się, analiza oparta na badaniach projekcyjnych. Jej głównym założeniem jest przypuszczenie, że w rysunku znajduje swe odbicie projekcja (rzutowanie) własnych przeżyć intelektualnych, uczuciowych i motywacyjnych jego autora na narysowane na nim osoby, zwierzęta, rośliny, zabudowania itp. Projekcje ujawniają, poprzez rysunek, stosunki danej jednostki do innych ludzi, świata, rzeczy widzialnych i samego siebie oraz rozwój jednostki pod kątem procesów poznawczych, potrzeb, ukrytych pragnień, urazów i motywów zachowania się w różnych sytuacjach. Wymagania jakie należy spełnić podczas stosowania tej metody to przygotowanie psychologiczne, gdyż metoda ta jest najmniej rzetelna i trafna. Bazuje głównie na twierdzeniach psychoanalizy i niektórych danych empirycznych, lecz na ogół niedostatecznie sprawdzalnych. Podstawą tej analizy mogą być rysunki na zadany lub dowolny temat. Wśród tematów zadanych dominuje: postać ludzka, sam autor, członkowie rodziny, drzewo, dom, zwierzęta. Badacze zakładali, iż symbolizują one pewne cechy biologiczne osobowości człowieka.
H. L, Koch (1954) uznał, że drzewo na rysunku projekcyjnym szczególnie dobrze odzwierciedla rozwój osobowości i jej zaburzenia. Inni badacze tacy, jak M. R. Harrower (1958) opierali się na rysunkach, które przedstawiały to co jest najbardziej nieprzyjemne („The Most Unpleasant Cconcept Test”)108
Podstawą tej analizy mogą być też rysunki na temat dowolny, które dotyczą przede wszystkim własnego życia dzieci i młodzieży oraz życia dorosłych, wśród których przebywaj, dlatego mogą stanowić obiecujący punkt wyjścia w badaniach pedagogicznych. Interpretacja ich wymaga jednak daleko idącej ostrożności. Autor M. Łobocki sugeruje jak interpretować rysunki na zadany lub dowolny temat:
1)dopiero większa ich liczba pozwala na wyciągnięcia bardziej wiarygodnych wniosków,
2)interpretacje ich obiektywizują szczególnie jednoznacznie możliwe kryteria oceny,
3)nie bagatelne znaczenie ma znajomość warunków, w jakich powstawały analizowane rysunki, w czym dopomóc może bezpośrednia obserwacja dziecka podczas rysowania i przeprowadzenie z nim rozmowy na temat celu, przebiegu i wyniku wykonanego rysunku,
4)uwzględnienie stylu i charakteru twórczości rysunkowej zmieniającej się z wiekiem, szczególnie w przypadku badania artyzmu lub zdolności dziecka,
5)wnioski wynikające z analizy rysunków wymagają sprawdzenia i uzupełnienia z pomocą innych technik badawczych.109
Z pomocą w badaniu wytworów plastycznych przychodzi również badacz – Stanisław Popek, który przytacza metodę statystyczną, opisową opartą na analizie treści i formy rysunkowej (bez analizy artystycznej) bardzo dużej ilości prac. Warto dodać, że metodę tą stosowano w pierwszym okresie badań nad twórczością (1885 – 1920). Oddzielano wówczas, na ogół wytwór od procesu, w którym powstawał. Prace były anonimowe a czynniki inspirujące zamysł twórczy, niedostępne i obce dla badacza. Po fali krytyki w stosunku do w/w metody zaczęto stosować metodę monograficzną (podłużną), pozwalająca na analizę rozwoju rysunkowego dziecka na przestrzeni kilku lub kilkunastu lat. Odkryto w ten sposób oprócz cech zobiektywizowanych różnice indywidualne w wypowiedziach małych autorów.
W drugim okresie badań (1920 – 1941) zaczęto wprowadzać metody psychometryczne, zapoczątkowane przez F. Goodelough „Narysuj człowieka”.
Badania te pozwoliły ściślej określić warunki, posiadały też skalę ocen.
Rysunki projekcyjne włączono w ostatnich latach do testów projekcyjnych osobowości, co spotkało się z akceptacją psychologów różnych dziedzin. Podkreślano jednak, że konieczny jest udział psychologa w odczytywaniu „rzutowania”. Powinien on być zorientowany nie tylko w zagadnieniach badań psychologicznych, ale również orientować się w problemach artystycznej twórczości dzieci i młodzieży.
Kolejną propozycją analizy rysunku jest strategia statystyczno – monograficzna, polegająca na tym, że badacz może przeanalizować wiele prac jednego autora, a nie jedną.110
Podejmując trud analizy prac plastycznych należy określić kryteria, wobec których będą one oceniane, czy to przez jednego badacza, czy przez całą komisję, jak zakłada technika „sędziów kompetentnych” lub „komisji ekspertów”, którą pozwolę sobie pominąć, gdyż nie stosuję jej w swoich badaniach.
Kryteria jakie należy uwzględnić to:warunki, czas trwania, środek wyrazu plastycznego (techniki tworzenia) oraz treści testu np. portret, ilustracja z wyobraźni, kompozycja. Analizowana powinna być też forma artystyczna wytworu plastycznego według W. Tatarkiewicza składają się na nią takie elementy, jak:
kształt – proporcje, kierunki, zgodność lub niezgodność z typem charakterystycznym, konstrukcja
kompozycja – wzajemny układ wszystkich elementów względem siebie, rozmieszczenie na płaszczyźnie lub w przestrzeni, harmonia układu na zasadzie opozycji lub analogii
kolorystyka – temperatura, relacja barw, lokalność lub abstrakcyjność zestawu, symbolika barw
walor i światło – cień w tonacji jedno lub wielobarwnej
charakter środków wyrazowych – plam, linii, kresek, kropek, brył, faktury
jedność ideowa treści i formy
Od oryginalności i generatywności cech tych elementów zależy wartość artystyczna wytworu.111
Pewnego rodzaju „alfabetem”, jakim porozumiewa się twórca z odbiorcą dzieła są cechy formalne. Zakładając bowiem, że forma, kolor, kompozycja, ich charakter wyrażone plastycznymi środkami wyrazu jest samodzielny i samorodny, to jest to najgłębsza warstwa wypowiedzi, która pozwala na empiryczne stwierdzenie jaki temperament, jaka wyobraźnia, myślenie i pamięć wzrokowa uwarunkowały powstanie tej pracy plastycznej jako „uzewnętrznienie” wewnętrznej struktury psychicznej autora.
Wyróżniamy więc: strukturę kolorystyczną pracy (zestawy spokojne, stonowane, ostre i kontrastowe, zgaszone, wesołe, ciepłe i zimne), charakter kreski (oszczędna, nieśmiała, oschła, bogata, poszukująca i dynamiczna).112
Analizując prace trzeba również uwzględnić wiek autora oraz jego przygotowanie warsztatowe. Należy także pamiętać o udziale świadomości i procesów nieświadomych w powstawaniu treści wypowiedzi, dlatego analiza wytworu powinna obejmować wszystkie aspekty twórczości, rozpatrywane w jedności treści i formy. Takie podejście powoduje, że traktujemy twórczość, jako tzw. Model „wewnętrzny” i „zewnętrzny”, tzn. Uznający wpływ czynników obiektywnej rzeczywistości oraz subiektywnego „ja” na treść i formę wytworów plastycznych. Oddzielenie czynników intro – i ekstragennych w twórczości prowadzi do błędnych hipotez i jednostronnych wniosków końcowych.113
Podsumowując – analizując pamiętnik Moniki zastosuję analizę opisową skupiając się na treści, kolorze, formie, oddaniu rzeczywistości oraz innych kryteriach pracy. Dodatkową techniką będzie analiza wykorzystana w badaniach projekcyjnych. Jej zastosowanie umożliwia mi fakt, że spełniam pięć warunków:
posiadam większą liczbę prac „kartek z pamiętnika”,
ustalam jednoznacznie możliwe kryteria ich oceny,
posiadam informacje na temat warunków powstania prac a także zapisy rozmów z Moniką na temat cech, przebiegu i wyniku stworzonych przez nią rysunków,
uwzględniam styl i charakter twórczości badanej, nie skupiając się jednak nad artyzmem i zdolnościami Moniki,
wzbogacam analizę metodą wywiadu – rozmowy pogłębionej na temat powstałych prac, sprawdzam wnioski i uzupełniam je o technikę obserwacji za pomocą mapy kontekstowej wywiadu.
Symbolika elementów rysunku
B. Hornowski pisze o projekcji w rysunkach dzieci, jako o lustrze, w którym odbijają się słabości i siła osobowości lub pewna równowaga między nimi.114
Przedstawione na rysunku element, badacz może odczytać jako sygnały i symbole odpowiadające pewnym procesom myślowym, odczuciom, przeżyciom autora.
Sylvie Chermet – Carroy w swojej książce „Zrozum rysunki dziecka, czyli jak interpretować rysunki małych dzieci”, mówi o podstawach interpretacji podobnych do podstaw grafologii wzbogaconej odczytywaniem symboli psychoanalitycznych, zawartych w snach, mitach i legendach. Dziecko przez akt graficzny wyraża własny świat emocjonalny, który ewoluuje w miarę dorastania. Odnajdujemy w nim ukryte pytania, radość, lęki, miłość i strach. Rysunek przemawia za pomocą symboli np. słońca, wody, drzewa, domu. Akt graficzny stanowi dla dziecka źródło przyjemności oraz dostarcza informacji na temat jego osobowości. Badaniem tych informacji zajęli się m.in. Koch i Schliebe, którzy przeprowadzili analizy statystyczne dotyczące związku między formą (rysunkiem a emocją). Uzyskali oni dane jaki kształt odzwierciedla uczucie, szczęścia, cierpienia bądź strachu. Rysunek drzewa i istoty ludzkiej, domu dla badacza F. Goudenougha ukazuje przeżycia, stan równowagi emocjonalnej i poziom umysłowy. Rysunki kogą też dostarczyć wielu cennych danych na temat rodziny i relacji w niej panujących. To uprzywilejowana forma ekspresji, która może pełnić funkcję oczyszczającą i równoważącą a dorosły może wykorzystać zdobytą dzięki niej wiedzę, by zbliżyć się do dziecka.115
Zanim przystąpię do krótkiego opisu symboliki elementów występujących w rysunkach winna jestem scharakteryzować źródło z jakiego korzystam. Otóż w tej części pracy opierać się będę na książce w/w autorki, która zakłada w niej, że zajmie się opisem świata małych dzieci. Podaje symbole i interpretuje je pod kątem analizy prac małych artystów. W jednym z rozdziałów „Od rysunku dziecka do rysunku osoby dorosłej podkreśla jednak: „... podobnie jak we wszystkich dziedzinach nauki o człowieku, analiza ta zyskuje na wiarygodności gdy towarzyszą jej inne techniki i metody. Pozwala ona dokładnie określić dziecięce „ja”, gdyż dziecko w pierwszych latach życia w znacznej mierze posługuje się właśnie rysunkiem. Metoda ta nie niesie jednak żadnych ograniczeń wiekowych przeciwnie! Przecież dorośli także posługują się symbolami. Można zatem wykorzystać tę wiedzę, by zinterpretować rysunek dorosłego116.
Dalej autorka pisze „... możemy zatem rozszerzyć analizę rysunku na prace graficzne dorosłego. Zostało to wykorzystane w szerokim stopniu w teście drzewa, z równoczesnym rozszerzeniem interpretacji symboli. W istocie płótno mistrza podlega takiej samej analizie jak każdy inny rysunek. Artysta angażuje się bowiem w to, co robi, tak jak każda inna osoba.
Pewne zasady sprawdzają się zarówno w odniesieniu do mistrza jak i każdego z nas.117
Autorka poradnika dla rodziców i pedagogów Rose Fleck – Bangert proponuje kilka możliwości zgłębiania ukrytych w rysunkach prawd i tajemnic:
Wyrobienie sobie zdania od zewnątrz i naświetlenie centralnych punktów, rzucających się w oczy elementów (formy, kolory, intensywność treści rysunku, jego podział). Nie wolno jednak interpretować rysunku tylko od zewnątrz. Należy zgłębić jego wnętrze i zadawać kolejne pytania.
Uwzględnienie sytuacji życiowej, związków rodzinnych, konfliktów, relacji w szkole odgrywa bardzo ważną rolę. Obserwowanie zachowania i słuchanie w trakcie tworzenia prac może dostarczyć wiele informacji.
Kolejny sposób, to odniesienie treści rysunków wykonanych przez dzieci do dorosłego (siebie samego), oraz odniesienie się osobiście do przedstawionych wydarzeń i rozpoznanie w nich własnego udziału.
Korzystanie przez dorosłych z dobrodziejstwa ekspresji twórczej, która przynosi odprężenie, odciąża, wzbogaca, dodaje odwagi i wiary we własne siły, daje poczucie własnej wartości oraz buduje pomost w komunikacji międzyludzkiej a także wspiera poszukiwania nowych rozwiązań.
Aby rozmyślać o twórczości dzieci należy najpierw samemu oddać się czynności malowania lub rysowania.118
Gregg M. Furth w swojej książce „Leczyć malowaniem” opisał kilka centralnych punktów kontaktu z rysunkiem i są to:
Zadanie sobie pierwszego pytania: jakie uczucia wywołuje we mnie ten obraz?
Kolejne pytania: co nietypowego można na nim zauważyć, co znajduje się w centrum, czego nie ma, jakie przeszkody można zaobserwować, jaka jest wielkość i kształt przedstawionych obiektów i w jakim kierunku się one poruszają?
Czy są widoczne: różne perspektywy, pominięte elementy, cieniowanie, coś odciętego, zamkniętego, podkreślonego, przezroczystego, odwrotne kierunki rysunków, zniekształcone formy?
Jaki element jest wciąż powtarzalny?
Oglądając rysunek należy zastosować według Furtha trzy zasady:
Zapamiętać pierwsze wrażenie jakie on na nas wywołał, „wsłuchiwać się” w obraz, wczuwać, oglądać jak badacz, bez pośpiechu poznawać jego treść.
Uwzględnić wielkość, format, kształt kartki i papieru, jakość materiału, przyjrzeć się punktom centralnym oraz zwrócić uwagę na wypowiedź autora na temat rysunku a także jego zachowanie w trakcie jego tworzenia.
Powiązać informacje o poszczególnych komponentach w celu stworzenia z nich pewnej całości.119
Mając na uwadze te wszystkie „porady” warto dowiedzieć się jak rozumieć zastosowane w rysunkach kolory, kształty i elementy. Pamiętając jednocześnie, że interpretacja symboli nie może kierować się stałymi regułami. Symbol może mieć charakter uniwersalny, ale jego znaczenie jest zawsze indywidualne. Każda interpretacja zależeć będzie zawsze od punktu widzenia obserwatora i aspektów jego własnych przeżyć, które wywrą na nią wpływ.120
O czym mówią nam kolory?
Naukowe badania potwierdzają zależność między kolorami a stanem psychicznym człowieka. Przeprowadził je m.in. Max Lüscher, opracowując specjalny test, wykorzystywany również przez lekarzy, który wykazał, że u człowieka przebywającego w otoczeniu jaskrawej czerwieni wzrasta prędkość uderzeń serca, częstotliwość oddechu i ciśnienie krwi. Kolor ten działa podniecająco i pobudzająco na układ nerwowy. Właściwie każdy kolor ma pewną wartość emocjonalną, jednak interpretując rysunki dzieci pod tym kątem należy zastosować ostrożność.
W istocie bowiem ani kształty same w sobie nie mają mocy, ani kolory. Są po prostu jedną z wielu wskazówek i powinny być rozpatrywane w szerszym kontekście.
Warto także np. brać pod uwagę trywialne aspekty powstawania prac jak to, że kolor podyktowany jest ilością materiału plastycznego lub tym, że w pudełku kredek zabrakło powiedzmy czerwonej, itp.121
czerwień
Oznacza działanie i męskość, wyraża potęgę pragnień. Oznacza również agresywność a niekiedy gniew. Obfitość tych barw w pracy plastycznej może oznaczać pobudzenie i potrzebę ruchu.
niebieski
Jest on zaprzeczeniem czerwieni. W otoczeni błękitu ciśnienie krwi spad, spowalnia się również akcja serca i oddechu. Niebieski działa uspokajająco i skłania do zamknięcia w sobie. Kolor ten wyraża wrażliwość, podatność na bodźce, emocje. Jest to barwa żeńska, spokojna, wyciszona, sugerująca odpoczynek w skrajnych przypadkach bierność i rezygnację.
fiolet
Kolor ten wyraża połączenie przeciwieństw i pragnienie odmiany. Uważany jest również, jako symbol mistycyzmu, lecz jeśli pojawia się często w rysunkach dzieci to może oznaczać niepokój , sprzeczne popędy lub lęk.
żółć
Oznacza światło, radość i optymizm. Jest symbolem otwartości, przejawem chęci uczestnictwa lub pójścia swoją drogą. Nadmierna jego ilość może sugerować potrzebę uwolnienia wewnętrznych napięć.
zieleń
Kolor ten oznacza szacunek do samego siebie oraz potrzebę poważania ze strony innych, pragnienie porozumienia, wolę działania, wytwórczość i upór. Oznacza on stałość, ale w niektórych przypadkach sprzeciw lub upór. Sugeruje też potrzeby zmysłowe i powodzenie materialne.
pomarańcz
Jest symbolem żywotności, dążenia do sukcesu. To oznaka radości, wesołości i dynamizmu. Stosowana w dużych ilościach zdradza podniecenie, pobudzenie choć jest mniej agresywna i sugeruje raczej pragnienie podobania się i zwrócenia na siebie uwagi.
brąz
Kolor ten oznacza ciało, zmysłowość, fundamentalne potrzeby i fizyczne dążenie do bezpieczeństwa. Odcienie rudości i brązu mogą sugerować różne elementy np. ciemnobrązowy to symbol analny. Kolor ten używany w dużych ilościach, po szóstym roku życia oznaczać może regresję i symboliczne zatrzymanie czegoś dla siebie oraz odmowę dawania. Może mieć związek również z rygorystyczną postawą postępowania lub sposobie myślenia.
róż
Oznacza spokój, równowagę i harmonię. Jest to stłumiona czerwień, dlatego wyraża uczciwość pozbawioną żarliwości i agresji. Odnajdujemy w nim przejaw czułości i łagodności.
czerń
Kolor ten zawiera w sobie smutek a nawet rozpacz. Stosowany w niewielkich ilościach podkreśla pozostałe barwy. Drobne czarne plamki oznaczają lęk. Czerń sygnalizuje głównie negację, niepokój, śmierć i brak nadziei.
szarość
Jest to kolor neutralny, używany w dużych ilościach może sugerować u dzieci trudności w wyrażaniu uczuć i w przechodzeniu do czynów. Jednak dopiero większa ilość prac pozwala dokładnie ocenić sytuację.
Proporcje stosowania kolorów ciepłych lub zimnych też nie są bez znaczenia.
Przewaga barw ciepłych świadczy o ekstrawertyźmie, dążności do kontaktu i wymiany. Zimne barwy oznaczają natomiast skłonność do introwersji, rezerwę i nieśmiałość. Brak kolorów może być oznaką pustki uczuciowej lub trudności w wyrażaniu uczuć. Biała niezarysowana przestrzeń kartki również ma swoje symboliczne znaczenie. Przestrzeń ta jest wolna niczym ptak, nieuchwytna. Wyraża to czego nie da się zakomunikować, oznacza ciszę, marzenia. Duża ich liczba może oznaczać bogate życie wewnętrzne, ucieczkę w świat marzeń oraz ograniczony kontakt z rzeczywistością. Znaczna część rysunku pozostawiona bez koloru symbolizować może zakaz, tabu, coś przemilczanego. Biała szeroka przestrzeń między dwiema postaciami ukazuje dzielący je symboliczny dystans.
Jak można interpretować przestrzeń na rysunku?
Na wstępie należy uzmysłowić sobie jedną rzecz a mianowicie to, że bierzemy w posiadanie przestrzeń graficzną tak , jak bierzemy w posiadanie przestrzeń wokół nas. Jest to odwzorowanie sposobu, w jaki sami siebie określamy i w jaki traktujemy otoczenie. Podobnie, jak w symbolice Pulvera, stosowanej w grafologii, dzielić należy kartkę na cztery obszary: górę, dół, lewa stronę i prawą stronę. Kreski pionowe i poziome, które podzielą kompozycję, stworzą symbol krzyża. Symbol występujący we wszystkich kulturach. Jego środek jest zarazem środkiem „ja” jednostki, która została wpisana w otaczający ją świat . Wyraża wartości przestrzenne i czasowe.
Na górze kompozycji, umieszcza się elementy związane z duchem, ideałem, boskością, wyższe wartości, trudno dostępne rzeczy. To świat marzeń, wyobraźni i duchowości.
Na dole kompozycji, która sprzeciwia się światłu istnieje ciemny świat nieświadomych popędów. Dolna część pracy oznacza ziemię i konkret, życie codzienne, opokę , żywicielkę, niekiedy oznacza zmysłową potrzebę pożywienia i fizycznego bezpieczeństwa.
Lewa strona symbolizuje przeszłość, oznacza matkę, ale również rzeczywistość, dostarcza jednocześnie wskazówek na temat więzi, która istnieje między matką a dzieckiem.
Prawa strona symbolizuje przyszłość a także odpowiada symbolowi ojca, więzi z nim. Oznacza również spotkania z innym człowiekiem i stawianie czoła potędze życia. Jest też domeną przyszłości i nieznanego. Dostarcza wiedzy na temat stosunku dziecka zarówno do ojca,jak i do życia w ogóle.
Ruch z lewej do prawej, odpowiada gestowi od siebie ku innym, to oś spotkania i komunikacji, zmierzenia się z przyszłością.
Jak można interpretować rodzaj zastosowanych kresek?
Kreski mogą wyróżniać się kształtem, intensywnością nacisku podczas ich stosowania. Narysowane mocno i bez wahania wyrażają witalność, afirmację samego siebie. Gdy pojawia się przedziurawiona kartka, wywołana zbyt mocnym naciskiem ołówka, może oznaczać to odwagę, gwałtowność i gniew. Linie narysowane słabo, delikatnie sugerują delikatność, wrażliwość autora. Dzieci rysujące mało widoczne rysunki, charakteryzują się często nieśmiałością, trudnościami w afirmacji siebie. Linia przerywana jest dodatkowo przejawem ich zahamowań i niezdecydowania.
O czym mogą mówić nam kształty?
Kształty można budować za pomocą linii zakrzywionych, delikatnych, które są bardziej łagodne, ale również za pomocą linii zamieniających się w twarde i ostre kąty. Te pierwsze sugerują kobiecość, czułość, podczas gdy te drugie symbolizują męskość. Zbyt wiele miękkości sugeruje dziecko urocze, bierne, zbyt słabe, żeby się bronić. Zbyt duża ilość kropek i kątów świadczy o energii, waleczności, silnej woli, ale również o agresywnym i niezbyt towarzyskim usposobieniu. Powtarzające się wycieranie gumką i skreślanie, charakteryzuje brak ufności we własne siły i brak akceptacji swojej osoby.122
O czym mogą mówić kształty drzew?
Wiele uwagi poświęca Sylvie Chermet–Carroy problematyce „drzewa”. Myślę, że jest to bardzo intrygujący element pracy, świadczyć może o tym choćby fakt zainteresowania tą kwestią wielu badaczy, którzy wykorzystalidrzewo do stworzenia testów (szwajcarski psycholog Emile Jucker, Hurlock i Thomson, Schliebe, Charles Koch i Franciszek Minkowski).
Aby analizować rysunek drzewa należy przyjrzeć się pozycji, jaką ono zajmuje na płaszczyźnie kartki (wielkość, kreska). Następnie przyjrzeć się należy poszczególnym jego częścią : korzeniom, pniu, koronie.
Jak interpretować pozycję drzewa?
im drzewo jest mniejsze tym bardziej „ maleje” sam autor. Oznacza to nieśmiałość, brak pewności siebie, strach przed afirmacją. Maleńkie drzewo to sygnał zależności,
jeżeli drzewo zajmuje ¾ kartki (na wysokość) jest to drzewo słusznego wzrostu i informuje o solidnych podstawach, umiejętności przystosowania się do otoczenia,
jeżeli drzewo zajmuje całą wolną przestrzeń lub „ wychodzi” poza krawędzie kartki, oznacza to sygnał wiary w siebie i ekstrawersję.
usytuowanie drzewa na środkowej, pionowej linii (podział na krzyż), ukazuje niezależność i równowagę między potrzebą bezpieczeństwa a pragnieniem kontaktu. Jeżeli ta pozycji się powtarza, oznacza sztywność, surowość i potrzebę przyzwyczajenia oraz stabilności,
drzewo usytuowane pośrodku z orientacją w lewo – to dążność do niezależności, ale chęć gwarancji poczucia bezpieczeństwa. Dziecko idzie do przodu , ale nie „ na złamanie karku”, „ posuwa się na przód „ pod warunkiem, że może schronić się u matki
drzewo usytuowane pośrodku z orientacją na prawo – to dowód niezależności, oznacza pragnienie by odkryć świat, uczestniczyć w życiu i nawiązać otwarte kontakty, może być to też próba oderwania od matki,
usytuowanie drzewa skrajnie z lewej strony – to oznaka schowania się całkowitego pod „ skrzydłami” nadopiekuńczej matki,
usytuowanie drzewa skrajnie po prawej stronie to oznaka ucieczki od przeszłości, lub od matki, która nie zapewnia poczucia bezpieczeństwa.
Jak można interpretować kreskę w rysunku drzewa?
stanowcza kreska, stawiana bez namysłu świadczy o rzeczywistym wpływie autora na swe życie,
linia bardziej lub mniej falista to przewaga elastyczności nad szczerością,
stosowanie poprawek to oznaka dążenia do perfekcji,
zaczernienia, w postaci kilkakrotnych, długich i ostrych pociągnięć kredki oznaczają narastający gniew, lęk, bunt w stosunku do nowej sytuacji,
jednolite zaczernienie oznaczają bogatą wyobraźnię, marzenia i ucieczkę w ich świat przed przykrymi sytuacjami,
zaczernienie w kształcie pętli, oznacza postawę pozornej rezygnacji, zazdrości o rodzeństwo, skryty sprzeciw pod płaszczem delikatności,
zaczernienie nitkowe, odzwierciedla obawę przed niemożliwością powstrzymania własnej agresji i lęków, oznacza samokrytycyzm i afirmację indywidualizmu.
Często drzewu towarzyszy linia ziemi, jej kształt również ma symboliczne znaczenie.
linia ziemi wznosząca się ku górze oznacza zapał, gorliwość, entuzjazm, optymistyczne nastawienie do życia,
linia ziemi schodząca ku dołowi jest odbiciem postawy wewnętrznego zniechęcenia,
linia ziemi upiększona (np. kamieniami, trawą) oznacza chęć godzenia się z otoczeniem, bycia przyjętym i zaakceptowanym przez środowisko.123
Analizując poszczególne elementy drzewa należy po pierwsze uświadomić sobie, że : korzenie – oznaczają nieświadomość, pień - oznacza działanie, korona- oznacza myśli. Proporcje tych trzech części są inne na rysunku dziecka i dorosłego.
Po drugie, należy pamiętać o tym że, analizujemy elementy drzewa osobno, ale również i w całości z uwzględnieniem wzajemnych proporcji.
Jak można interpretować kształt korzeni?
korzenie karmią i podtrzymują drzewo, wyrażają tajemne i nieświadome popędy,, niesformułowane pytania, bardziej lub mniej obsesyjną ciekawość,
proste i niezbyt głęboko tkwiące w ziemi korzenie, oznaczają dążenie do stabilności i bezpieczeństwa oraz pęd do wiedzy. Pojawiają się one najczęściej w wieku dojrzewania, gdy nastolatek, który je rysuje zadaje sobie pytanie na temat seksualności.
Na ogół są one mniejsze niż pień, kiedy dorównują mu wielkością, oznacza to, że ciekawość stała się najważniejsza i wywołuje pewien lęk.
Jak można interpretować kształt pnia?
Pień oznacza utorowanie sobie drogi do światła, symbolu życia, sił witalnych. Odzwierciedla też pozycję, którą człowiek zajmuje wśród innych, stosunek do codziennej rzeczywistości i konkretu.
Analizując jego kształt należy szczególnie zwrócić uwagę na nacisk i pewność kreski, które odzwierciedlają sposób afirmacji jednostki, wahanie, wiarę w siebie i osobistą energię.
Podstawa pnia i kontakt z podłożem pokazuje przystosowanie się do środowiska. Pień rozszerzając się u podstawy sugeruje poszukiwanie mocnej pozycji.
Przesadnie szeroka podstawa pnia wskazuje na ospałość i zahamowania.
Pień w formie litery V charakteryzuje się zwężoną podstawą i oznacza, że dziecko odczuwa niepewność emocjonalną.
Szramy na pniu, to blizny moralne, świadectwo cierpień bądź porażek. Występują wówczas, gdy dziecko wątpi w siebie i ma poczucie niższości.
Nacięcia na pniu oznaczają, że jakaś część drzewa została odrąbana, że jakiś obcy czynnik dokonał na niej zamachu. Nacięcia oznaczają też ranę w duszy albo niedosyt, towarzyszą mu poczucie winy bądź skłonność do umniejszania własnej wartości. Zarówno u dorosłego jak i u dziecka, obcięta gałąź odzwierciedla jakiś dawny uraz, który nadal ma wpływ na jego zachowanie.
Samotna gałąź, rosnąca na pniu z lewej strony – oznacza pragnienie by upodobnić się do matki lub postępować jak ona. Jeśli znajduje się po prawej stronie, oznacza chęć by stać się męskimi sprawić wrażenie silnego, dorównać ojcu. Gdy pragnieniu dorównania jednemu z rodziców towarzyszy skierowana ku niemu agresja to kształt gałęzi będzie zaostrzony.
Sposób połączenia pnia z koroną sugeruje jak zharmonizowane są popędy (pień) i myśli (liście). Otwarcie się górnej części pnia na liście umożliwia swobodny przepływ soków i energii.
Jak można interpretować kształt korony?
Korona rozrasta się w niebo, może zawierać gałęzie, liście oraz inne elementy dekoracyjne. Odmienia się z porami roku ukazując jak dziecko zmienia swoje zachowanie względem otoczenia, jak się komunikuje i wymienia myśli.
Wielkość i kształt korony odzwierciedla zakres i jakość rozumienia oraz myślenia.
Jest to sfera ideału, marzeń i wyobraźni.
Odnajdujemy tu umiejętność wysławiania się i zdolność do tworzenia koncepcji.
Poplątana korona oznacza pobudzenie intelektualne lub kłamstwo.
Proporcje między koroną a pniem dają obraz co przeważa, konkret czy intelekt.
Otwarcie korony odzwierciedla otwarcie na zewnętrzne podniety, otwarty umysł i podatność w sferze wymiany.
Zamknięta korona oznacza, że dziecko broni się, ma zahamowania.
Szeroka otwarta korona oznacza nadmierne poszukiwanie z towarzyszącą mu niestałością i niezdecydowaniem.
Wąska korona odzwierciedla brak wiary w siebie w dziedzinie tworzenia bądź wyrażania myśli.
kształt gałęzi
Gałęzie pokazują w jaki sposób następuje rozładowanie energii i popędów pochodzących z pnia.
Otwarcie i rozwidlenia na końcu gałęzi sugerują ekstrawersję, otwarte rozładowanie popędów i emocji.
Zamknięcie na końcu gałęzi sygnalizuje szukanie opieki i interioryzacji.
Kanciaste gałęzie oznaczają tendencje do obstawania przy swoim lub awanturowania się, mściwości, konfliktowości.
Zniekształcone i źle połączone gałęzie oznaczają, że dziecko jest dręczone przez lęki i ucieka w świat fantazji.
Gałęzie mogą być przyozdabiane np. festonami- oznacza to postawę uprzejmą i grzeczną. Ozdobienie gałęzi liśćmi w kształcie lassa – oznacza pragnienie przekonywania, użycie uroku osobistego, zaspokajanie własnych potrzeb. Liście w kształcie kółeczek, ozdabiające gałęzie oznaczają brak miłości i ukojenia, zanikają po ósmym roku życia. Opadające liście oznaczają rozczarowanie, zniechęcenie i zmęczenie psychiczne. Staranne wykonanie małych listków, oznaczać może dbałość o estetykę i zamiłowanie do ozdób, a zatem chęć podobania się, akceptacji i poważania u innych. Ozdabianie gałęzi kwiatami i owocami odzwierciedla wrażliwość artystyczną. Owoce dodatkowo sugerują rozkosz i pragnienie dążenia do przyjemności oraz ideałów.124
Uwzględniając elementy, które pojawiły się w pracach Moniki wybrałam z literatury ich opisy i interpretacje. W związku z tym kolejnym elementem wartym przeanalizowania jest postać ludzka. Ten temat był dla mnie szczególnie intrygujący, gdyż Monika konsekwentnie unikała jego ukazywania. Tłumaczyła się małą sprawnością i umiejętnością rysowania postaci. Być może dlatego zwróciłam szczególną uwagę na postacie, które w końcu zaczęły pojawiać się w niektórych jej pracach.
W dalszej części przejdę do opisu, jak można interpretować poszczególne części ciała człowieka np.: głowa, oczy, włosy, tułów, kończyny, ubrania.
Jak można interpretować kształt głowy?
Głowa to miejsce komunikacji, dzięki której odbieramy świat zmysłowo. Rysowanie dużej głowy, oznacza postrzeganie „ja”, jako centrum bądź główny element życia.
Zbyt mała głowa świadczyć może o skłonności do deprecjonowania swojej osoby lub depresji. Może być to też znak dominacji instynktów lub popędów nad rozumem.
Jak można interpretować twarz?
Twarz jest szczególnym miejscem wyrażającym emocje i uczucia autora obrazka. Pogrubienie bądź akcentowanie rysów twarzy oraz ukrywanie oczu i ust przypisuje się dzieciom lękliwym.
Ukazywanie postaci z profilu, nadaje jej wyrazistość i może oznaczać dziecko agresywne lub skłonne do ucieczki. Zdradza też lęk przed nazwaniem po imieniu problemów lub przed zmierzeniem się z nimi. W okresie dojrzewania ten układ postaci używany jest często, gdyż daje wrażenie ruchu.
Jak można interpretować oczy?
Oczy są zwierciadłem duszy i odbijają ludzkie wnętrze. Wyrażają przez swoją wielkość stopień otwartości bądź pragnienie „widzenia” spraw.
Małe oczy oznaczają introwersję.
Ich brak świadczy o tym, że dziecko nie chce „widzieć”.
Oczy mogą mieć też charakter estetyczny, związany z uwodzeniem.
Jak można interpretować usta?
Na ustach skupiają się popędy oralne, związane z jedzeniem, pocałunkiem i mową.
Mięsiste wargi oznaczają łapczywość i zmysłowość.
Ich brak oznacza oralne poczucie winy, problemy z pożywieniem bądź z matką oraz problemy z komunikacją.
Zaciśnięte wargi odzwierciedlają napięcie a niekiedy tłumioną agresję.
Jak można interpretować nos?
Jego nienaturalny kształt (nadmiernie długi lub zniekształcony) świadczyć może o problemach w sferze seksualności.
Jak można interpretować uszy?
Uszy mocno podkreślone i duże wyrażają pragnienie by wiedzieć, słyszeć i być na bieżąco. Mogą być też wyrazem wrażliwości na usłyszane uwagi i brak wiary w siebie.
Jak można interpretować włosy?
Ta część ciała wyraża zwierzęcą siłę oraz jest atrybutem seksualności. Zdają sobie z tego sprawę małe dziewczynki i dlatego na swoich rysunkach upiększają włosy spinkami itp.
Jak można interpretować szyję?
Szyja to łącznik między głową a tułowiem, myślą a instynktem.
Gruba i krótka szyja oznacza potęgę instynktów.
Długa i chuda szyja świadczy o pragnieniu zapanowania nad popędami.
Brak szyi u dzieci starszych sygnalizuje przewagę postawy materialistycznej.
Jak można interpretować kształt tułowia?
Okrągłe i opływowe kształty oznaczają kobiecość.
Kanciaste i kwadratowe kształty wyrażają męskość.
Dorysowywanie przez dziewczynki piersi, oznacza uświadomienie sobie swojej płci.
Jak można interpretować kształt kończyn?
Służą one do komunikowania się, dawania i brania, chodzenia i działania.
Ich kształt odzwierciedla stopień przystosowania się do otoczenie, kontakt ze światem i podejmowanie działań w życiu codziennym.
Postać stojąca mocno na nogach, to oznaka, że odnalazła ona własny punkt ciężkości.
Jak można interpretować kształt ramion?
Ta część ciała wyraża towarzyskość i kontakt z innymi.
Szeroko otwarte ramiona oznaczają pragnienie uczestnictwa i komunikacji oraz towarzyskość. Ich otwartość sugeruje też potrzebę działania.
Szerokie ramiona sugerują ambitną osobowość, skłonną do czynów.
Ramiona przylegające do ciała, świadczą o zahamowaniach lub niechęci do dawania.
Ramiona zwisające bezwładnie oznaczają rezygnację i poczucie porażki
Jak można interpretować kształt dłoni i palców?
Dłonie pozwalają odkrywać otoczenie, pomagają we współżyciu w grupie.
Otwarte lub zamknięte dłonie sugerują niezależność bądź nieufność.
Dłonie zakończone pazurami oznaczają ukrytą agresję.
Ich pominięcie odzwierciedla poczucie winy wynikające z ich używania, ma to często związek z masturbacją lub kradzieżą.
Schowanie dłoni za plecami lub w kieszeniach, świadczyć może o skrytym charakterze.
Jak można interpretować kształt nóg?
Nogi wyrażają pewność siebie i afirmację własnej osoby.
Długie nogi to oznaka działania i potrzeby ruchu.
Krótkie nogi rysują dzieci bierne, słabe i delikatne. Świadczą o przygnębieniu lub braku pewności siebie.
Jak można interpretować kształt stóp?
Stopy są symbolem pewności i wiary w siebie.
Złączone stopy i nogi odzwierciedlają często stabilność i siłę.
W swoich pracach, Monika ukazuje się często w otoczeniu lub w pobliżu rodziny. Są to na przykład prace obrazujące wspólne wycieczki, kolację wigilijną lub spacer albo przejażdżkę na koniach. Zaciekawiło mnie jednak, że autorka rzadko rysuje i portretuje członków swojej rodziny. Omawiając swoją pracę zapewnia, że w pobliżu jest np. tata lub rodzeństwo. Fizycznie jednak nie umieszcza ich na pracy. Monika w miarę postępowania prac nad pamiętnikiem, zaczęła jednak ukazywać siebie.
Wskazówki pożyteczne dla mojej pracy dotyczą tematu seksualności. Wyżej wymieniona autorka pisze, jak ta sfera życia uwidacznia się w pracach plastycznych.
Jak może uwidaczniać się seksualność w pracach plastycznych?
Seksualność wyrażona zostaje często przez stosowanie atrybutów podkreślających kobiecość np.: wklęsłe powierzchnie, woda i kwiaty.
Pominięcie dolnej części ciała lub (rzadziej) kreślenie genitaliów, sugeruje zakazy i konflikty, w których występuje poczucie winy, często związane z onanizowaniem się.125
Większość kartek z pamiętnika Moniki przedstawia krajobrazy i widoki. Nadają one pracy nastrój, budują atmosferę oraz decydują o wymowie rysunku. Mogą również ujawniać wiele emocji i przeżyć autorki. Uznałam zatem za słuszne, zapoznanie się
z symboliką elementów pejzażu.126
Co może symbolizować zamek?
Zamek to ufortyfikowany dom, który sygnalizuje, że poczucie „ja” się broni i umacnia.
Jest oznaką przyjemnego schronienia dla dziecka, ale również może być rodzajem więzienia, przypominającego klatkę.
Za kratami, blankowaniem oraz grubymi murami kryć się mogą konflikty wewnętrzne lub brak wolności.
Co może symbolizować droga?
Droga jest symbolem wędrówki przez życie.
Szeroka i ukwiecona droga oznacza radość życia.
Wyboista droga wyraża trudności.
Nierówna droga oznacza kłopoty życiowe lub problemy.
Czarna, kamienista droga jest typowa dla dzieci lękliwych.
Droga, która dochodzi do domu (symbolu „ja”) przedstawia życie w ogólności, indywidualna drogę ale także drogę ogniska rodzinnego.
Droga pełni również funkcję komunikacyjną. Łączy ze sobą elementy, podobnie jak samochód i inne środki komunikacji.
Co może symbolizować statek?
Statek może być elementem dekorującym krajobraz, ale może też zajmować centralną część kartki i stanowić przedstawienie głównej postaci czyli dziecka.
Statek unoszący się na falach symbolizuje pływanie w świecie nieświadomości, emocji i wrażliwości.
Statek uosabiać może również ucieczkę w marzenia, pragnienie bycia gdzie indziej.
Statek może być też formą izolacji, lub sugerować postawę obronną.
Co mogą symbolizować góry?
Góry mają różną wymowę,w zależności od tego czy upiększają krajobraz łagodnie pofałdowanymi liniami, czy też zamykają horyzont kanciastymi kształtami.
Łagodnie pofałdowane linie budujące łagodne zbocza gór symbolizują piersi matki, które przypominają kształtem.
Szpiczaste i ostre skały wyrażają trudności, są przeszkodą, którą trzeba pokonać.
Co może symbolizować woda?
Woda odzwierciedla wizerunek matki, świat emocji, wrażeń oraz wyobraźnię.
Jezioro i ocean oznaczają matczyny brzuch, gdyż woda charakteryzuje się wrażliwością.
Jeżeli w serii rysunków występuje dominacja wody można przypuszczać, że dziecko postrzega otoczenie z nadmierną uczuciowości i wrażliwości, zachowuje przy tym postawę bierności.
Co mogą symbolizować chmury?
Jedną z form postaci wody są chmury, które oznaczają lęk przed karą lub napadami gniewu matki.
Co mogą symbolizować zwierzęta?
Za pośrednictwem zwierząt bardzo często dzieci rozładowują emocje i nieświadome popędy lub maskują rzeczywistość świata ludzi.
Zwierzęta obdarza się cechami charakteru w czystej postaci.
Występujące na rysunkach zwierzęta można podzielić na domowe i dzikie.
Domowe zwierzęta symbolizują ukierunkowane i ucywilizowane popędy oraz emocje.
Dzikim zwierzętom przypisuje się prymitywne porywy oraz siłę pierwotną w czystej postaci.
Ptaki kryją w sobie wiele pojęć, w zależności od tego,czy latają swobodnie czy też są udomowione.
Czarne ptaki – kruki wskazują na niepokój, lęk, poczucie winy albo czyhające w powietrzu niebezpieczeństwo.
Ptaki należą do sfery nieba, czyli domeny umysłu lub ideału. Odzwierciedlają pociąg do świata duchowości.
Kot, oprócz niezależności i czułości symbolizuje kobiecą seksualność.
Wszystkie wymienione i opisane przeze mnie elementy obrazów pojawiły się w różnej postaci, układach i proporcjach w pracach badanej Moniki. W dalszej części przejdę do przedstawienia analizy dziesięciu „pakietów”, na jakie podzieliłam zebrany materiał badawczy. W skład pakietu wchodzi: rysunek, zapis wywiadu (rozmowy) przeprowadzonej podczas analizowania wspólnie z autorką jej prac oraz mapa kontekstowa owej rozmowy. Na koniec zamierzam przedstawić analizę zapisu zabaw i gier autobiograficznych.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.